Bu sunumda Allah’ın ilmini epistemolojik bir sorun olarak ele alan, görüş ve eleştirileriyle devam eden süreçteki tartışmaların seyrini belirleyen Celâleddin Devvânî’nin ilâhî ilim teorisi ve diğer yaklaşımlara yönelttiği eleştirileri ele alınacaktır. İlâhî ilim; tüm metafizik yaklaşımlarda varlıktan bilgiye, Tanrı-âlem ilişkisinden insan fiillerine, âlemin yaratılışından ölüm sonrası hayata pek çok esasın temellendirilebilmesinde merkezi bir konumdadır. Bu mesele aynı zamanda Tanrı hakkında benimsenen ilkeler, bilginin mahiyetinin ne olduğuna yönelik kanaatler ve bilginin bilen-bilinen ilişkisine dayalı olması nedeniyle düşünce geleneklerinde izahı en zor alanlardan da birini oluşturmaktadır. Bu netameli konunun incelenmesinde kelâm, İslâm felsefesi ve tasavvuf metafiziğinde meseleleri tahkik seviyesinde ele alması ve Acem coğrafyasındaki Eş‘arî kelâmının son önemli temsilcisi olması gibi özellikleriyle öne çıkan Devvânî, oraya koyduğu teori ve teorisini oluştururken yüzleştiği yaklaşımlar bakımından ayrıcalıklı bir yerde durmaktadır. Bu minvalde onun; Allah’ın zâtına ve eşyaya dair ilmini nasıl izah ettiği, konu bağlamında hangi sorunlarla yüzleştiği, bu sorunları nasıl aşmaya çalıştığı ve teorisinin diğer yaklaşımlardan ayrılan yönleri ortaya koyulmaya çalışılacaktır. Ayrıca onun eleştirileri üzerinden kelâm ve İslâm felsefe geleneğinde konunun nasıl ele alındığı tasvir edilerek İslâm düşünce geleneğinde konu etrafında geliştirilen farklı yaklaşımlar irdelenecektir. İlâhî ilmin izahında zâta dair bilgi ile eşyaya dair bilgiyi ayrı değerlendiren Devvânî’nin, Allah’ın, zâtına dair ilminde kendinden önceki yaklaşımları tahkim ettiği, O’nun, zâtının dışındakilere dair ilminde ise kelâm ve felsefî geleneğinde ortaya atılan yaklaşımlardan da destek alarak özgün bir yaklaşım benimsemek suretiyle yeni bir senteze ulaştığı gösterilmeye çalışılacaktır.

***

Ülfer Karabulut, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden 2015 yılında mezun oldu. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kelam Bilim Dalı’nda aynı yıl başladığı yüksek lisans eğitimini “Kâdî Ebû Ya’lâ el-Ferrâ’nın Hanbelî-Selefi Düşünceye Katkıları: İman Örneği” isimli çalışmayla 2018 yılında tamamladı. Doktora eğitimi “Devvânî’de İlâhî İlim” başlıklı doktora teziyle İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Kelam Bölümü’nden 2024 yılında mezun oldu. Halen Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Kelam ve İtikadi İslam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dalı’nda görev yapmaktadır. İlgi alanları arasında müteahhirûn dönemi kelâmı, Osmanlı dönemi kelâmı, bilgi ve Devvânî’nin etkileri gibi konular yer almaktadır.